Polski eksport żywności wobec globalnych wyzwań

W związku z nasilającymi się napięciami geopolitycznymi, rosnącym protekcjonizmem oraz trwającą transformacją klimatyczno-cyfrową, krajowy sektor spożywczy, stanowiący jeden z filarów polskiego eksportu, staje przed koniecznością strategicznych dostosowań.

W najnowszym raporcie „Geopolityka na talerzu. Przemysł spożywczy w nowych realiach gospodarczych” Bank Pekao SA poddaje dogłębnej analizie sytuację naszego sektora rolno-spożywczego.

Polski sektor spożywczy silny w Unii

W 2024 r. Polska była piątym największym producentem żywności w Unii Europejskiej, odpowiadając za około 8 proc. unijnej wartości dodanej w przemyśle spożywczym. Sektor ten wygenerował ponad 73 mld PLN wartości dodanej brutto, zatrudniając ponad 430 tys. osób, co sprawia, że jest  jednym z największych pracodawców w przemyśle przetwórczym w kraju.

Produkcja sprzedana przemysłu spożywczego w Polsce wzrosła w 2024 roku o 4,2 proc., podczas gdy średnia dla całej UE wyniosła zaledwie 1,4 proc. Polska znalazła się pod tym względem na 3. miejscu w UE, ustępując jedynie Rumunii i Bułgarii.

Eksport pod presją – dane i struktura geograficzna

Wartość polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych w 2024 roku wyniosła ponad 51 mld EUR, co oznacza wzrost o 3,1 proc. r/r, ale był to najwolniejszy wzrost od 2015 roku. W ujęciu wolumenowym eksport utrzymał się na stabilnym poziomie, jednak spadek cen produktów rolnych oraz umocnienie złotego negatywnie wpłynęły na przychody eksporterów.

Struktura geograficzna eksportu w 2024 roku:

• Unia Europejska  to 71,3 proc. całkowitego eksportu (36,4 mld EUR), w tym: Niemcy – 26,6 proc. udziału (13,6 mld EUR), Czechy – 6,2 proc., Francja – 4,8 proc.
• Wielka Brytania – 5,2 proc.,
• USA – 1,4 proc.,
• Ukraina – 1,1 proc.

Import z Ukrainy

Od 2022 roku UE zniosła cła na produkty rolne z Ukrainy, co zaowocowało kilkukrotnym wzrostem importu, szczególnie w takich kategoriach jak:

• kukurydza – wzrost o 5 200 proc.
• jajka i przetwory jajeczne – wzrost o 900 proc.
• miód – wzrost o 430 proc.
• drób – wzrost o 380 proc.
• cukier –wzrost o  250 proc.

Dla polskich producentów oznacza to zwiększoną konkurencję cenową, szczególnie że Ukraina jest w stanie oferować niższe ceny ze względu na skalę gospodarstw i niższe koszty pracy.

Umowa UE–Mercosur

Trwające negocjacje umowy handlowej między UE a Mercosur mogą doprowadzić również do dalszej liberalizacji importu z państw takich jak Brazylia czy Argentyna. Dla polskiego przemysłu spożywczego oznaczałoby to możliwość:

• wzrostu konkurencji w sektorze mięsnym (drób, wołowina),
• spadku rentowności produkcji cukru,
• presji na krajowych producentów owoców i warzyw przetworzonych.

Jednak potencjalne korzyści istnieją:

• otwarcie rynków Mercosur na polskie wyroby czekoladowe, napoje, wyroby piekarnicze,
• wzrost eksportu produktów o wysokiej wartości dodanej.

USA, Chiny, UE – skutki napięć handlowych

W 2024 roku napięcia w handlu pomiędzy USA a UE doprowadziły do czasowego wprowadzenia ceł retorsyjnych m.in. na sery dojrzewające, alkohol i przetwory mięsne. Dla Polski oznaczało to spadek eksportu do USA o 7 proc., jednak skala wpływu na cały sektor była ograniczona ze względu na relatywnie niski udział USA w całości eksportu (1,4 proc. – ok. 720 mln PLN).

W przypadku Chin nastąpiło uszczelnienie polityki importowej, m.in. poprzez nowe regulacje sanitarne i cła ochronne, co szczególnie dotknęło eksport mleczarski, który spadł aż o 12 proc.

Wnioski i rekomendacje dla polskiej branży spożywczej

Raport Banku Pekao przedstawia szereg kierunków działania dla polskich producentów i eksporterów.

1. Dywersyfikacja rynków zbytu:

• rozwój obecności na rynkach Azji Południowo-Wschodniej, Bliskiego Wschodu i Afryki,
• wsparcie promocji za pomocą polskich placówek handlowych (ZBH PAIH).

2. Wzrost wartości dodanej:

• przesunięcie akcentów z eksportu surowców rolnych ku produktom wysokoprzetworzonym,
• inwestycje w marki własne i segment premium (bio, eco, ready-to-eat).

3. Transformacja technologiczna

• automatyzacja i robotyzacja zakładów przetwórczych,
• zwiększenie inwestycji w chłodnictwo i logistykę eksportową.

4. Zielona transformacja

• redukcja śladu węglowego w produkcji żywności,
• dostosowanie do wymogów Europejskiego Zielonego Ładu (np. „Farm to Fork”).

Choć polski sektor rolno-spożywczy wykazuje odporność na globalne wstrząsy, czeka go szereg poważnych wyzwań. Rosnąca konkurencja z Ukrainy, potencjalne konsekwencje umów z Mercosur, a także napięcia handlowe z głównymi gospodarkami świata – to tylko część czynników, które będą kształtować krajobraz eksportowy w nadchodzących latach.

Potrzebna jest mądra strategia rozwoju oparta na inwestycjach w jakość, innowacyjność i globalną rozpoznawalność polskich produktów. W ten sposób Polska ma szanse utrzymać, a nawet umocnić swoją pozycję jako lidera eksportu produktów spożywczych w Europie Środkowo-Wschodniej.

Źródło: Raport „Geopolityka na talerzu. Przemysł spożywczy w nowych realiach gospodarczych” Bank Pekao SA, czerwiec 2025